👉 "બૃહદારણ્યક, છાંદોગ્ય અને ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદ – તત્વજ્ઞાનનું મૂળ"

• 
  
  

  
  

• સૌથી પ્રાચીન ઉપનિષદોની ઓળખ અને તેમનું તત્ત્વજ્ઞાન – એક વિહંગાવલોકન

  ભારતીય તત્વચિંતન અને વેદાંતની દુનિયામાં ઉપનિષદો એ સૌથી મહત્ત્વપૂર્ણ ગ્રંથો તરીકે સ્થાપિત થયાં છે. ઉપનિષદો એ વેદોના અંત ભાગ તરીકે ઓળખાય છે અને તેને જ "વેદાંત" પણ કહેવામાં આવે છે. ઉપનિષદોનું મુખ્ય લક્ષ્ય છે આત્મા અને બ્રહ્મ અંગેના રહસ્યોને સમજાવવું. આ ઉપનિષદો માત્ર ધાર્મિક પુસ્તકો નથી, પણ આધ્યાત્મિક ઉન્નતિના માર્ગદર્શક છે. 

  ઉપનિષદનો ઇતિહાસ

  ઉપનિષદ શબ્દનો અર્થ છે – “ઉપ” (નજીક), “નિ” (નીચે), અને “ષદ્” (બેસવું), અર્થાત્ "ગુરુ પાસે બેસી જ્ઞાન પ્રાપ્ત કરવું". ઉપનિષદોનું ઉદ્દેશ હેતુ છે: આત્મા (વ્યક્તિનો સચ્ચાઇ રૂપ) બ્રહ્મ (સર્વવ્યાપી ચેતના) જગતના સ્ત્રોતનો અન્વેષણ જન્મ અને મૃત્યુના ચક્રમાંથી મુક્તિ આ ગ્રંથો અરસપરસ સંવાદ રૂપે લખાયા છે, જેમાં શિષ્ય અને ગુરુ વચ્ચે તત્વચર્ચા થતી હોય છે. 

• મુખ્ય ત્રણ પ્રાચીન ઉપનિષદો

  1. બૃહદારણ્યક ઉપનિષદ

  (Brihadaranyaka Upanishad) વેદ: શુક્લ યજુરવેદ કાલ: ઈ.સ. પૂર્વે આશરે 700–600 વિશેષતા: આ ઉપનિષદ સૌથી લાંબું અને ગૂઢ છે. અહીં આત્મા, બ્રહ્મ અને મૃત્યુ પછીના જીવન પર ગહન ચર્ચા કરવામાં આવી છે. મહત્વપૂર્ણ સંવાદ: યાજ્ઞવલ્ક્ય અને માઇત્રીઈ વચ્ચેનું આત્મ-જ્ઞાન વિશેનું સંવાદ. 

  પ્રખ્યાત કથન: > "નેતિ નેતિ" – અર્થાત્ બ્રહ્મને વર્ણવી શકાય તેમ નથી (એ નહી, એ પણ નહી).

  2. છાંદોગ્ય ઉપનિષદ (Chandogya Upanishad)

  વેદ: સામવેદ કાલ: ઈ.સ. પૂર્વે આશરે 700 વિશેષતા: ઓમના જ્ઞાન, ધ્વનિ, પ્રાણ, બ્રહ્મવિચાર, અને ધ્યાન પર વિશેષ ભાર. મહત્વપૂર્ણ સંવાદ: ઉદ્દાલક ઋષિ અને તેમના પુત્ર શ્વેતકેતુ વચ્ચે “તત ત્વમ અસી” જેવી તત્ત્વચર્ચા. 

  પ્રખ્યાત મહાવાક્ય: > "તત ત્વમ અસી" – તું એ જ છે. (બ્રહ્મ અને આત્મા એકરૂપ છે.)

  3. ઈશાવાસ્ય ઉપનિષદ (Isha Upanishad)

  વેદ: શુક્લ યજુરવેદ કાલ: ઈ.સ. પૂર્વે આશરે 600 વિશેષતા: ખૂબ જ ટૂંકો, માત્ર 18 શ્લોકો, પણ ભારે અર્થસભર. કર્મયોગ અને સંન્યાસ – બન્ને માર્ગનો સમન્વય દર્શાવતો.

  પ્રારંભિક શ્લોક:

  > "ઈશાવાસ્યમિદં સર્વં યત્કિંચ જગત્યાંજગત્…" અર્થાત્: જગતમાં જે કંઈ છે તે બધું ઈશ્વરથી આવૃત છે. 

  તુલનાત્મક વિશ્લેષણ

  ઉપનિષદનું નામ સંકળાયેલ વેદ લખાવાનો અંદાજિત સમય મુખ્ય તત્ત્વો શૈલી બૃહદારણ્યક યજુરવેદ ઈ.સ.પૂર્વે 700–600 આત્મા, પુનર્જન્મ, મોક્ષ સંવાદાત્મક (ડાયલોગ આધારિત) છાંદોય સામવેદ ઈ.સ.પૂર્વે 700 બ્રહ્મ, ઓમ, તત્વજ્ઞાન ઉદાહરણ આધારિત ઈશાવાસ્ય યજુરવેદ ઈ.સ.પૂર્વે 600 કર્મ અને તત્વજ્ઞાનનો સમન્વય સંક્ષિપ્ત અને સૂચક ---

  🧘‍♂️ ઉપનિષદોના આધ્યાત્મિક દિશા દર્શન

  આ ઉપનિષદો આજે પણ જેટલા જ પ્રસંગિક છે. માનવીના આંતરિક શાંતિ માટે અને સ્વજ્ઞાન માટે ઉપનિષદો માર્ગદર્શિકા છે. ઉપનિષદોના સંદેશો છે કે: આત્મા અમર છે. બ્રહ્મ સર્વત્ર છે. જીવનનો ઉદ્દેશ મોક્ષ (મુક્તિ) છે. ---

  ઉપસંહાર

  ઉપનિષદો માત્ર ગ્રંથ નથી, એ જીવન જીવવાની દિશા છે. આ પ્રાચીન તત્ત્વજ્ઞાન આજના સમયમાં પણ આત્મશોધન, શાંતિ અને આધ્યાત્મિક ઉન્નતિ માટે પ્રેરણારૂપ છે.